باب دهم: در معانی مختلف كه تعلّق به روح دارد

خوش باش که دل تمام میباز رهد

وز محنتِ ننگ و نام میباز رهد

طوطی تو از قفس اگر باز رهد

طاووسِ دلت ز دام میباز رهد

دانی تو که مرگ چیست از تن رستن

یعنی قفس بلبل جان بشکستن

برخاستن از دو کون و خوش بنشستن

از خویش بریدن و بدو پیوستن

مرگ است خلاص عالم فانی را

درهم چه کشی ز مرگ پیشانی را

گر مزبلهٔ تن تو را مرگ رسید

با مرگ چکار جان تو با جانی را

یک یک نفست زمان تو خواهد بود

یک یک قدمت مکان تو خواهد بود

هر چیز که در فکرتِ تو میآید

آن چیز همه جهان تو خواهد بود

چون اصلِ اصول هست در نقطهٔ جان

نقشِ دو جهان ز جان توان دید عیان

هرچیز که دیدهای تو پیدا و نهان

در دیدهٔ تست آن نه در عین جهان

تا مرغ دلم شیوهٔ دمساز شناخت

در سوز روش قاعدهٔ راز شناخت

هر روز، هزار ساله ره در خود رفت

تا در پس پرده خویش را باز شناخت

گاه از غم اودست ز جان میشویی

گه قصهٔ او به دردِ دل میگویی

سرگشته چرا گِردِ جهان میپویی

کار از تو برون نیست کرا میجویی

ای از تن منقلب گذر ناکرده

جان را به سفر اهل بصر ناکرده

گوهر نشوی تا سفرِ جان نکنی

گوهر نشود قطره سفر ناکرده

در هر دو جهان هر چه عجب داشتهای

در باطنِ خویش روز و شب داشتهای

از جان تو اگر صبر کنی یک چندی

بیرون نشود هرچه طلب داشتهای

پنهان گهریست در پسِ پردهٔ راز

وندر طلبش خلق جهان در تک و تاز

با هر دو جهان زیر و زبر میآیی

با خویشتن آی تا گهر یابی باز