باب دوازدهم: در شكایت از نفس خود

دردا که غرور بود و بسیاری بود

یک یک مویم بتی و زنّاری بود

پنداشته بودم که مرا کاری بود

چه کار و کدام کار پنداری بود

بیچاره دلم که خویش حُرْ میپنداشت

با دست تهی کیسهٔ پر میپنداشت

بسیار دُر افشاند ولیکن چو بدید

جز مُهره نبود آنچه دُر میپنداشت

مسکین دل من تخم طلب کاشته بود

عمری عَلَمِ عِلْم برافراشته بود

از هرچه که پنداشته بود او همه عمر

فی الجمله چه گویم، همه پنداشته بود

گه خلوت بینِ هفت گلشن بودم

گه گوشه نشینِ کنجِ گلخن بودم

در گردِ جهان دست برآوردم من

دیار نبود بندِ من، من بودم

مائیم به امر، پای ناآورده

یک عذر گره گشای ناآورده

هر روز هزار عهد محکم بسته

وآنگاه یکی بجای ناآورده

دل را که نه دنیا و نه دین میبینم

با نفس پلید همنشین میبینم

چون شیری شد مویم و در هر بن موی

صد شیر و پلنگ در کمین میبینم

گاهی به هوس حرف فنا میخوانیم

گاهی ز هوس نزد بقا میمانیم

تر دامنی وجود خود میدانیم

بر خشک بمانده چند کشتی رانیم

از جان سیرم ازانک تن میخواهد

بی یوسفِ مهر، پیرهن میخواهد

موری که به سالی بخورد یک دانه

انبار به مُهرِ خویشتن میخواهد

مائیم که نه سوخته و نه خامیم

نه صاف چشیده و نه دُرد آشامیم

گرچه چو فلک ز عشق بیآرامیم

صد سال به تک دویده در یک گامیم

گاهم ز سگ نفس مشوش بودن

گاهم ز سر خشم بر آتش بودن

گفتی: «خوش باش» چون مرا دست دهد

با این همه سگ در اندرون خوش بودن