باب دوازدهم: در شكایت از نفس خود

دردا که غرور بود و بسیاری بود

یک یک مویم بتی و زنّاری بود

پنداشته بودم که مرا کاری بود

چه کار و کدام کار پنداری بود

بیچاره دلم که خویش حُرْ میپنداشت

با دست تهی کیسهٔ پر میپنداشت

بسیار دُر افشاند ولیکن چو بدید

جز مُهره نبود آنچه دُر میپنداشت

مسکین دل من تخم طلب کاشته بود

عمری عَلَمِ عِلْم برافراشته بود

از هرچه که پنداشته بود او همه عمر

فی الجمله چه گویم، همه پنداشته بود

گه خلوت بینِ هفت گلشن بودم

گه گوشه نشینِ کنجِ گلخن بودم

در گردِ جهان دست برآوردم من

دیار نبود بندِ من، من بودم

از کس چو سخن نمیپذیری آخر

آگه نشوی تا بنمیری‌ آخر

چندان بدوی از پی شهوت که مپرس

یک گام به صدق برنگیری آخر

ای عقلِ تو کرده مبتلای خویشت

از عقل، عَقیله هر زمانی بیشت

هر لحظه ز عقل، عَقْبَهای در پیشت

فریاد ز عقلِ مصلحت اندیشت

دردا که دلی که در جهان کار نداشت

بگذشت و ز دین اندک و بسیار نداشت

صد شب ز برای نفس دشمن بنخفت

یک شب ز برای دوست بیدار نداشت

مائیم به امر، پای ناآورده

یک عذر گره گشای ناآورده

هر روز هزار عهد محکم بسته

وآنگاه یکی بجای ناآورده

دل را که نه دنیا و نه دین میبینم

با نفس پلید همنشین میبینم

چون شیری شد مویم و در هر بن موی

صد شیر و پلنگ در کمین میبینم

گاهی به هوس حرف فنا میخوانیم

گاهی ز هوس نزد بقا میمانیم

تر دامنی وجود خود میدانیم

بر خشک بمانده چند کشتی رانیم