بخش28 مصیبت نامه عطار

سالک از خون کرد ادیم چهره رنگ

رفت پیش آدمی با عیش تنگ

گفت ای خورشید بینش آمده

قطب کل آفرینش آمده

قابل بار امانت آمدی

در امانت بی خیانت آمدی

این جهان را وان جهان را سروری

وی عجب تو خود ز هر دو برتری

هم ملایک جمله در خدمت تراست

هم دو گیتی جمله پرنعمت تراست

هم قیامت عرض لشکرگاه تست

دوزخ و جنت سر دو راه تست

هم کلام و رؤیت از حضرت تراست

کن فکان در قبضهٔ قدرت تراست

طی شود هم آسمان و هم ز می

وز تو موئی را نخواهد بد کمی

جمله را در کار تو خواهند باخت

تا ابد با کار تو خواهند ساخت

از ازل ملک ابد خوردن تراست

خوشتر از خوشتر طلب کردن تراست

از تو شد ای اهل گنج و مرد کار

گنج مخفی حقیقت آشکار

چون کمالی بود برتر از جهان

ناقصی بایست آن را تشنه جان

تا گرفت آن کند بر قدر خویش

از هلال آرد بصحرا بدر خویش

قدر داند قرب را از بعد راه

قرب را دایم بجان دارد نگاه

مردم آمد از دو عالم مرد این

نیست کس جز آدمی در خورد این

چون چنین ره سوی گنجی بردهٔ

در طریق گنج رنجی بردهٔ

گر بسوی گنج راهم میدهی

تا ابد از چاه جاهم میدهی

زین سخن شد آدمی بیهوش ازو

دل چو دریا آمدش در جوش ازو

گفت آخر زاشکارا و نهان

کیست سرگردانتر از ما در جهان

بستهٔ‌ تکلیف و پندار آمده

نه شده گم نه پدیدار آمده

با جهانی پر عقوبت پیش در

هر زمان بیم صعوبت بیشتر

هم درین عالم بزیر صد حجاب

هم دران عالم اسیر صد حساب

آفتاب ما شود تاریک حال

گر بود یک ذره ایمان را زوال

زین چنین کاری که ما را اوفتاد

آتشی در سنگ خارا اوفتاد

سنگ نتوانست بار آن کشید

وادمی باری چنان از جان کشید

ای دریغا رنج برد ما همه

زندگی نیست اینکه مرد ما همه

غرقهٔ دریای حیرت آمدیم

پای تا سر عین حسرت آمدیم

مانده گه در حرص و گه در آز باز

کشته گشته در غم ناز ونیاز

دور شور از ما چه میخواهی رهی

ورنه همچون ما در افتی درچهی

زادمی این راه مشکل کم طلب

گر رهی میبایدت زادم طلب

سالک آمد پیش پیر و بار خواست

پیش او برگفت آن اسرار راست

پیر گفتش هست جان آدمی

کل کل و خرمی در خرمی

هرکه او در جان مردم اوفتاد

هر دوعالم در دلش گم اوفتاد

هرکه او در عالم جان ره برد

از ره جان سوی جانان ره برد

ره بجان بردن بجانان بردنست

لیک اول ره سوی جان بردنست

هست جانان را بجان راهی نهان

لیک دزدیدست آن راه از جهان

جان گران ره باز یابد سوی او

تا ابد دزدیده بیند روی او

چون جهانی غیرت از هر سوی بود

روی او دزدیده دیدن روی بود

هست راهی سوی هر دل شاه را

لیک ره نبود دل گمراه را

گر برون حجره شه بیگانه بود

غم مخور چون در درون هم خانه بود

چون ایاز از چشم بدرنجور شد

عاقبت از چشم سلطان دور شد

ناتوان بر بستر زاری فتاد

در بلا و رنج و بیماری فتاد

چون خبر آمد بمحمود از ایاس

خادمی را خواند شاه حق شناس

گفت میرو تا بنزدیک ایاز

پس بدو گوی ای ز شاه افتاده باز

دور از روی تو زان دورم ز تو

کز غم رنج تو رنجورم ز تو

تاکه رنجوریت فکرت میکنم

تا تو رنجوی ندانم یا منم

گر تنم دور اوفتاد از هم نفس

جان مشتاقم بدو نزدیک بس

ماندهام مشتاق جانی از تو من

نیستم غایب زمانی از تو من

چشم بد بدکاری بسیار کرد

نازنینی را چو تو بیمار کرد

این بگفت و گفت در ره زود رو

همچو آتش آی و همچون دود رو

پس مکن در ره توقف زینهار

همچو آب از برق میرو برق وار

گر کنی در راه یک ساعت درنگ

ما دو عالم بر تو گردانیم تنگ

خادم سرگشته در راه ایستاد

تا بنزدیک ایاز آمد چو باد

دید سلطان را نشسته پیش او

مضطرب شد عقل دوراندیش او

لرزه بر اندام خادم اوفتاد

گوئیا در رنج دایم اوفتاد

گفت با شه چون توان آویختن

این زمان خونم بخواهد ریختن

خورد سوگندان که در ره هیچ جای

نه باستادم نه بنشستم ز پای

می ندانم ذرهٔ تا پادشاه

پیش ازمن چون رسید اینجایگاه

شاه اگردارد وگرنه باورم

گر در این تقصیر کردم کافرم

شاه گفتش نیستی محرم درین

کی بری تو راه ای خادم درین

من رهی دزدیده دارم سوی او

زانکه نشکیبم دمی بی روی او

هر زمان زان ره بدو آیم نهان

تا خبر نبود کسی را در جهان

راه دزدیده میان ما بسی است

رازها در ضمن جان ما بسی است

از برون گر چه خبر خواهم ازو

در درون پرده آگاهم ازو

راز اگر میپرسم از بیرونیان

در درون با اوست جانم در میان

جان چو گردد محو در جانان تمام

جان همه جانان بگیرد بر دوام

گرچه در صورت بود رنگ دوی

جز یکی نبود ولیکن معنوی

گر دوتار ریسمان پیدا شود

چون تو برهم تابیش یکتا شود

گشت محمود و ایاز دلنواز

هردو در میدان غزنین گوی باز

هر دو با هم گوی تنها باختند

گوی همچون عشق زیبا باختند

گاه این یک اسب تاخت و گاه آن

گاه این یک گوی باخت و گاه آن

ز ارزوی آن غلام و پادشاه

گشت چوگان آسمان و گوی ماه

گرد میدان عالمی نظارگی

فتنهٔ هر دو شده یکبارگی

چون بماندند آن دو مرغ دلنواز

در بر یکدیگر استادند باز

شاه گفتش ای جهان روشن ز تو

به تو میبازی ز من یا من ز تو

گفت شه فتوی کند از رای خویش

شه یکی نظارگی را خواند پیش

گفت گوی از ما که به بازد بگوی

اسب در میدان که به تازد بگوی

بود آن نظارگی صاحب نظر

گفت چشمم کور باد ای دادگر

گر شما را من دو تن میدیدهام

جز یکی نیست اینچه من میدیدهام

چون نگه کردم بشاه حق شناس

بود از سر تا قدم جمله ایاس

چون ایاست را نگه کردم نهان

بود هفت اعضای او شاه جهان

گر دوتن را در نظر آوردمی

در میان هر دوحکمی کردمی

لیک چون هر دو یکی دیدم عیان

حکم نتوان کرد هرگز درمیان

چون سخن شایسته گفت آن مرد راه

گوهر بازو درو انداخت شاه

تا بود معشوق را در خود نظر

عاشق از وی کی تواند خورد بر

تا نظر معشوق را بر عاشق است

جان عاشق عشق او را لایق است

هر دو را بر یکدگر باید نظر

تاخورد آن برازین این زان دگر

هر دو میباینده یک ذات آمده

بی دو بودن در ملاقات آمده

کودکی بود از جمالش بهرهٔ

مهر و مه در جنب رویش زهرهٔ

از لطافت وز ملاحت وز خوشی

وز سراندازی بتیغ سرکشی

آنچه او داشت ای عجب کس آن نداشت

گر کسی بیدل نشد زو جان نداشت

عاشقیش افتاد همچون سنگ رست

در کمال عشق چون معشوق جست

هرچه بودش در ره معشوق باخت

وز دو گیتی با غم معشوق ساخت

خلق را گر اندک و بسیار نیست

از غم معشوق بهتر کار نیست

رفته بود القصه آن شیرین پسر

سوی گرمابه چو میآمد بدر

کرد روی خود در آئینه نگاه

دید الحق روئی از خوبی چو ماه

از دو رخ دو رخ نهاده مهر را

ماه دو رخ بر زمین آن چهر را

سخت زیبا آمدش رخسار خویش

شد بصد دل عاشق دیدار خویش

خواست تاعاشق ببیند روی او

رفت نازان و خرامان سوی او

بر رخ چون مه نقاب انداخته

آتشی در آفتاب انداخته

عاشقش را چون ازو آمد خبر

چون قلم پیش پسر آمد بسر

گفت یا رب این چه فتح الباب بود

گوئیا بخت بدم در خواب بود

از چه گشتی رنجه و چون آمدی

در کدامین شغل بیرونآمدی

گفت از حمام بر رفتم چو ماه

روی خود در آینه کردم نگاه

سخت خوب آمد مرا دیدار خویش

خواستم شد همچو تو در کار خویش

دل چنانم خواست کز خلق جهان

جز تو رویم کس نبیند این زمان

لاجرم از رخ فرو هشتم نقاب

تاتو بینی روی من چون آفتاب

این بگفت و پرده از رخ برفکند

چون شکر پاسخ بپاسخ درفکند

عاشقش گفتا شبت خوش باد رو

من شدم آزاد تو آزاد رو

عشق من بر تو ازان بود ای پسر

کز جمال خویش بودی بیخبر

نه ترا بر خود نظر افتاده بود

نه لبت ازخود فقع بگشاده بود

چون تو این دم خویش را خوب آمدی

لاجرم معشوق معیوب آمدی

من شدم فارغ تو هم با خویش ساز

عاشق خود باش و عشق خویش باز

شرط هر معشوق خود نادیدنست

شرط هر عاشق بخون گردیدنست

شرط معشوقی چو بشنودی تمام

شرط عاشق چیست بی صبری مدام

عاشق آن بهتر که بی صبری بود

دل چو برق و دیده چون ابری بود

ور بود در عشق یک ساعت صبور

نیست عاشق هست از معشوق دور

گفت روزی پادشاه عصر خویش

بر کنار بام شد بر قصر خویش

کودکی را دید زیبا و لطیف

مشت میزد سخت پیری را ضعیف

زیر قصر آمد وزو پرسید حال

کز چه او را میدهی این این گوشمال

گفت او را میبباید زد بسی

تا نیارد کرد این دعوی کسی

دعوی عشق منش میبوده است

پس سه روز و شب فرو آسوده است

نه طلب کرده مرا نه جسته باز

مانده در عشق این چنین آهسته باز

از همه عالم گزیدست او مرا

شد سه روز اکنون که دیدست او مرا

کرده اودعوی من از دیرگاه

زین بتر در عشق کی باشد گناه

شاه گفتا زین بتر باید زدن

هر دم از نوعی دگر باید زدن

صبر از معشوق عاشق چون کند

کی تواند کرد تا اکنون کند

هرکه بی معشوق میگیرد قرار

کی توان بر ضرب کردن اختصار

زان که هر کو نان این دیوان خورد

بس قفا کو در قفای آن خورد

صوفئی میرفت و جانی پرغمش

پای بازی زد قفائی محکمش

چون قفای سخت خورد آنجایگاه

کرد آن صوفی مگر از پس نگاه

مرد گفت از چه ز پس نگرندهٔ

کاینت باید خورد تا تو زندهٔ